KAMUS
SANSEKERTA –
INDONESIA
Oleh :
Dr. Purwadi,
M.Hum
Eko Priyo
Purnomo, SIP
M
maésa :
kerbau; maésa jenar : kerbau kuning; maésa anabrang : kerbau menyeberang; maésa
lawung : jenis tarian menirukan kerbau bertarung
mabur :
melayang, terbang
maca :
membaca; maca udrasa : menangis
macak :
dandan, berhias diri
macan :
macan, harimau; macanan : jenis permainan; macan angop : bangunan kecil di
bagian pintu rumah
macapat :
tembang macapat
macas :
memangkas
macel :
memasukkan pasak
macem :
macam, jenis
macung :
mengangkat tangan
mada :
berani, tidak takut mati; mada pléra : mencela, memperolok-olok
madak :
malah, malahan
madat :
memakai candu, ganja
madaya :
memperdaya, membohongi
madé : menjual
madeg :
berdiri, menjadi
mader :
mencari ikan wader
madha :
menyamai; madha rupa : rupa yang sama
madhang :
makan
madhep :
menghadap
madhuk :
tidak keras, gembur
madon :
bermain perempuan; madoni : bertengkar
madresa :
keras
madresthi :
mencelakai
madu : madu;
madu brata : lebah; madu kara : lebah penghisap madu; madu mangsa : jenis
makanan, dodol; madura : cantik, manis
madya :
tengah; madya gantang : angkasa, langit; madya pada : dunia, alam; madya ratri
: tengah malam; madyama : di tengah-tengah; madyantara : alam semesta, jagat
raya; madyasta : berdiri sebagai penengah
maéjan :
nisan
maékani :
memfitnah
maèlu :
memfitnah
maem : makan
maétala :
tanah, bumi
magah :
tegar hati, keras kepala
magang :
bekerja sambil belajar
magepokan :
berhubungan
mager :
pagar, memagari; mager timun : serupa biji mentimun; mager sari : tetangga
kanan kiri
magrok :
tinggal
magut :
hampir selesai
maha : maha,
tinggi; maha agung : maha agung; maha bala : kuat, perkasa sekali; maha bara :
tidak lazim, mustahil; mahabaya : bahaya besar; mahaguru : mahaguru, guru
besar; maha kuwasa : maha kuasa; maha luhur : maha luhur; maha mulya : maha
mulia; mahamuni : pendita; maha pawitra: suci, luhur; maha prana : huruf besar
pada huruf Jawa; maharaja: raja besar; maharatna : manikam; maharesmi : bulan;
maharja : selamat; maharsi : maharesi; mahasiswa : siswa di perguruan tinggi;
maha suci: maha suci; mahasura: pemberani, pahlawan; maha atma, mahatma : jiwa
besar; maha wikan : maha mengetahui
mabuk :
mabuk
mahas :
masuk
mahidhara :
gunung, bukit
mahisa :
kerbau
mahisi :
permaisuri
mahitala :
bumi, tanah
mahitala :
bumi, tanah
maido :
mencela; maiben : mencela
main : main
maisi :
permaisuri
maja : maja,
nama buah; maja-maja : sekali-kali
majad :
patut, layak
majer :
mandul, majir
maji : tak kan
terjadi
maju : maju;
majeng : maju; majupat : segi empat; majutelu : segi tiga
makah :
merangkap
makam :
kuburan
makan : 1
makan; 2 bisa mengerem (rem); makan ati : mengecewakan; makan tuan :
mencelakakan tuan/ pemiliknya
makara :
udang
makaten :
demikian, begitu
maktal :
nama wuku yang ke-21
makutha :
memakai mahkota
mala : luka,
penyakit
malad,
maladi : membuat kualat
malah :
malah, bahkan
malahi :
merepotkan
malam :
bahan cat untuk membatik
malang :
melintang, berserakan; malang atèni : menguatirkan; malang gambuhi : suami
istri yang lakinya lebih muda; malang kadhak : berkacak pinggang; malang kerik
: berkacak pinggang; malang mégung : malang melintang; malang sumirang :
menghina kepada orang
malar :
tambahan pula
malati :
membuat kualat, bertuah
malaya :
mengembara
maled :
menerima rapelan
maledi :
ingin sekali, damba sekali
malek :
jemu, jenuh
malem :
malam
malèni :
menjadi wali
maler :
selalu, senantiasa
males :
membalas
maligé :
mahligai, istana keputrian
malih :
berubah, berganti
malik :
membalik; malik grémbyang : berubah total; malik tingal : berubah janji
maling :
pencuri, mencuri; maling dhèndhèng : berlaku serong, berzina; maling raras :
mencuri asmara; maling retna : mencuri asmara
malini :
bunga
malir :
membuat alur/parit di sawah
malo : lak
berwarna merah
maloni :
mencela, mengubah
malu : malu
maluh :
becek, berlumpur
mamah : 1
memamah; 2 mama, ibu
mamak :
emak, mama, ibu
maman :
memanggil paman
mamang :
ragu, bimbang
mamar :
remang-remang
mamas :
nikel
mambang :
jenis hantu
mambek : tersumbat
mambet :
tersumbat
mambil :
mengambil
mambrih :
supaya, agar
mambu :
berbau
mamèt :
mencari, berupaya
mami : 1
saya, kami; 2 mama, ibu
mamin :
bertemu, berjumpa
mampet :
tersumbat, tergenang
mampir :
singgah
mamprah :
melayang
mampu :
mampu, kuat
mampus :
mampus
mamuk :
mengamuk
mamut :
hilang, musnah, pergi
man :
kependekan dari kata paman
mana :
angan-angan, hati; manaduganda : menyetujui, memuji; manadukara : menyetujui,
memuji; manakawan : menjadi abdi, pengiring; manasija: cinta, kekasih; manasika
: menganiaya; manastapa : berduka cita; manasuka : siapa yang suka; mana
wibawa: sombong
manadhem :
limun
manah : 1
memanah; 2 hati, perasaan
manail :
nama wuku yang ke-23
manang :
keliru, marah
manasi :
memanasi
manawa :
jika
manca :
manca, luar; manca udrasa, manca rawat : menangis; manca negara : luar negeri;
manca kaki : orang-orang tua di desa; mancawara : memperdayakan dengan negara;
manca warna : bermacam-macam jenis
mancad :
menginjak
mancahi :
mencela, membantah
mancak :
menerima apa-apa yang diberi
mancal :
menendang; mancal donya : meninggal dunia; mancal kemul : berselimut lagi,
tidur lagi
mancana :
menganggu, mengusik
mancas :
memangkas
mancur :
mancur, memancar
manda :
setengah matang; mandabagya : celaka
mandang :
memandang
mandar : semakin
mandara :
berhias, bersolek
mandaya :
berdaya upaya
mandek :
berhenti
mandéné :
alangkah
mandeng :
memandang
mandha :
susah, sedih; mandhakaki : nama bunga; mandhakiya (bale -) : rumah tempat
memuja; mandhalika : nama tetumbuhan; mandhasiya : nama wuku yang ke-4
mandhah :
pindah
mandhak :
menganggap enteng
mandhala :
lingkaran, daerah
mandhap :
turun ke bawah
mandhapa :
rumah muka, balai, pendhapa
mandheg :
berhenti; mandheg mangu : berhenti dan ragu; mandheg mayong : berjalan tidak
langsung; mandheg tumolih : berhenti dan menoleh
mandhégani :
mengepalai
mandhes :
sampai tuntas
mandhing :
pohon kemlandingan
mandhiri :
mandiri, merdeka; mandhirèng pribadi : mandiri, berdikari
mandho :
menengadahkan tangannya
mandhor :
mandor, pengawas
mandhuka :
katak
mandhung :
mencuri, maling
mandi :
mujarab, manjur
mandira :
pohon beringin
mandos :
mujarab, manjur
mandra :
gembira; mandragini, mandragupit : kamar tidur; mandraguna : sakti, digjaya;
mandrawa : jauh, kejauhan
manduk :
terkena oleh
mandum :
membagi
maneh :
abdi, hamba
manèh : lagi
manèka :
beraneka, macam-macam; manéka warna : beraneka ragam
manekung :
berdoa
mangga :
silakan; mangga mara : mau, suka; mangga sapira-pira : tiada seberapa; mangga
sésa : tiada seberapa; tan mangga puliha: tak dapat menang
manggahi :
mempertahankan
manggal :
melempar, melontar
manggala :
komandan; manggalayuda : komandan perang
manggar :
bunga kelapa
manggya :
bertemu, berjumpa
mangka :
padahal
mangkadi :
tambahan, lagi pula
mangkana :
demikian, begitu
mangkara :
udang
mangkas :
memangkas
mangkat :
berangkat, bertolak
mangké :
nanti
mangkéné :
demikian, begini
mangkono :
demikian, begitu
mangku :
memangku
manglah :
mengalah
manglar :
melebarkan, meluaskan
manglèng :
agak miring
mangler :
membelokkan
mangli :
nama macam tebu
manglih :
berubah
mangro :
mendua
mangsa : 1
musim; 2 ah masa?; mangsa bodhoa : masa bodoh; mangsa borong : terserah;
mangsatara : masa tidak hujan pada musim hujan
mangsah :
melawan, berperang
mangseg :
mendesak, menekan
mangsi :
tinta
mangun :
membangun; mangun-kung : susah karena birahi
mangut :
nama lauk dari ikan
mangwa :
bara
mani : 1
intan; 2 air mani
manidikara :
menyembahyangkan
manih : lagi
pula, dan
manik :
manik-manik
manikarma :
intan berlian
manikem :
manikam
manikya :
mirah, intan merah
manila :
intan biru
maning :
lagi, dan
manis :
manis
manja :
membuat tugal
manjang :
memanjang
manjat :
memanjat, miring, landai
manjel :
maju, berkuli
manjer :
menyalakan terus
manjing :
masuk
manjur :
manjur, mujarab
manjurung :
mendukung, mendorong
manjut :
lalu
manobawa :
cinta, senang
manohara :
memikat, menawan
manojawa :
keras sekali
manolan :
kuli, buruh
manon :
mengetahui
mantak :
mengeluarkan kesaktian
mantang :
memberi pantangan
mantar :
mudah menyala (kayu)
mantèk :
mengeluarkan kesaktian
mantel :
mantel
manten :
kian, lekas, bekas
mantèn :
penganten
mantep :
mantab
mantes :
menjadi pantas
mantha :
membagi; mantha garwa : memperistri; mantha-mantha : membagi-bagi
manthang :
sejenis ubi jalar
mantheng :
pikiran yang memusat
manther :
pikiran yang memusat
manthuk :
mengangguk
mantog :
sampai batas, mentok
mantra :
mantra, kata bertuah
mantri :
kepala pegawai; mantri kéwan : mantri hewan
mantrus :
kelasi, pelaut
mantu :
menantu
mantuk :
pulang, kembali
mantun :
sembuh, selesai
mantuni : menyembuhkan
mantyanta :
sangat, sekali
manu :
menerjang, menyerbu; manubawa : cinta, kasih sayang; manuhara : memikat,
merayu; manukara : menurut, meniru
manuh :
biasa, kenal
manuja :
menuju, mengena
manuju :
menuju, mengena
manuk :
burung; manuk ngoceh : burung berkicau; manuk thilang : burung kutilang
manuksma :
menjelma
manungsa :
manusia
manusmara :
mencipta, memuja
manut :
menurut, patuh
manyar :
manyar, jenis burung
manyer :
berdiri tegak
manyuk :
datang hanya sebentar
manyul :
dahinya nonong
manyung :
mancung
manyura :
gending manyura
maoni :
pohon mahoni
maos : 1
membaca; 2 buah maja
mapa : apa,
apakah
mapag :
menantikan, menjemput; mapag tanggal : menunggu
mapah :
memapah
mapak :
menjemput, menunggu
mapal :
mengepras, memapras
mapali :
mengeprasi
mapan :
mapan/menempati
mapas :
memotong, memangkas
mapat :
berempat
mapatih :
mahapatih
maprah :
berkembang, menjadi banyak
mapras :
memangkas
mar : capek,
lelah
mara :
datang, hadir; mara awak : datang sendiri; mara dina : menunggu hari; mara
serek : menjemukan, membosankan; mara dagang : berdagang, berniaga; mara désa :
mendatangi desa lain; mara dhayoh : bertamu; mara jelèh: membosankan,
menjemukan; marakarma : kesengsaraan, kesedihan; marakata : zamrut, intan
hijau; marasadu: menipu, licik; maraséba : menghadap; marasoca : melihat
sendiri; mara tangan : suka memukul; maratapa : bertapa, bersemedi; maratuwa :
mertua
marabi :
menyebut dengan panggilan nama jelek
marag :
menghadap, mendatangi
marakèh :
nama wuku ke-18
marana :
mati, meninggal
marang :
terhadap, kepada
marangi :
mencuci pusaka
marani :
mendatangi, mendekati
maras :
kuatir, cemas
marbuka :
membuka
mardala :
kandang
mardawa :
ahli, pakar
mardi :
mengajar, membina
mardika :
merdeka; mardikani : membuat merdeka; mardikèngrat : merdeka di dunia
maregaké :
membuat kenyang
marek :
mendatangi, mendekati
marem : puas
marep :
menghadap
marga :
jalan, karena; margaina: rahim; margana : angin, panah; margi : jalan, sebab
mari :
sembuh, selesai
markisah :
buah markisah
marma :
kasih sayang; marmi : kasih sayang
marmut :
marmut, jenis hewan
marna, marni
: bermacam-macam
maro :
membagi dua; maro tingal : bermuka dua
maron :
belanga
marsudi :
berusaha, berupaya
marta :
kehidupan, rendah hati
martana :
rendah hati
martani :
rendah hati
martuwi :
berkunjung, silaturahmi
martyapada :
dunia, alam fana
maru : madu,
orang yang bersaing mendapat cinta
marud :
memarut, mengukur
maruk :
gembur (tanah)
maruki :
selalu ingin makan
marus :
berbau tak sedap
maruta :
angin
marwita :
mencari ilmu kepada
mas : 1
emas; 2 panggilan buat kakak laki-laki
masa : musim
masak :
memasak
masang :
memasang; masang semu: memandang dengan perangai tertentu agar dimaklumi;
masang ulat: memandang dengan perangai tertentu agar dimaklumi
masem :
berbasi, berair
maser :
menyumpit dengan paser
masi :
masakan, meskipun
maskumambang
: maskumambang; maskèntar : maskumambang
masoh :
membasuh, mencuci
mastaka :
kepala, mahkota
mastuti :
memuji, berdoa
masuh :
mencuci, membersihkan
masung :
memasung, memberi
mata : mata,
netra; mata deruk: jenis rumah adat tradisional; mata dhuwiten : mata duitan;
mata éra : bolongan keranjang; mata itik : jenis rumah adat tradisional; mata
iwak : nama tumbuhan; mata kucing : sebangsa damar; mata lélé : tumbuh daun
(tembakau); mata loro : membela musuh, intelijen; mata-mata, mata pita, mata
pitaya : intelijen; mata sapi : telur ceplok; mata walangen : silau sebab
terlalu lama memandang; mata walikan : nama anyaman; mata yuyu : selalu ingin
menangis
matah :
menugaskan, mendelegasikan
matak :
mengeluarkan; matak aji : mengeluarkan kesaktian
matal :
setengah matang
matang :
matang, masak; matang putung : terpaksa berhenti
matangga :
gajah
matar :
mematar, mengikir
mataya :
menari, berjoget
matek :
mengeluarkan kesaktian
mateng :
matang, masak; mateng ati : yang masak baru bagian dalam
matengga :
menunggu, menanti
mathar :
serba teratur dan baik
mathem :
puas, senang sekali
mathet :
menyelaraskan irama
mathi :
pusar kuda yang menjadi tanda tabiatnya
mathuk :
cocok, sesuai
mati : mati;
mati branggah : mati utama; mati kunduran : meninggal saat melahirkan; mati
ngurak : mati karena sudah tua renta; mati raga : bertapa; mati sahid : mati
membela agama; mati salah : mati karena hal yang dilarang
matianta :
sangat
matil :
mematil, menancapkan patil
maton :
maton, tidak menyimpang
matosi :
mengkhawatirkan
matra :
mantra, kata bertuah; matra kélasa : mengikut/menurut
matrap :
mengetrapkan
matswa :
ikan
matsya :
ikan
matuh :
menaati
matun :
menyiangi
matur :
berkata
matut :
membuat patut
matyanta :
sangat, sekali
mau : tadi
mawa :
membawa
mawar :
bunga mawar
mawas :
mawas, waspada; mawas diri: instrospeksi
mawat :
memberi; mawat gawé, mawat karya : berbuat jahat
mawèh :
memberi
mawelu :
kabur, pucat
mawi :
membawa, dengan
mawinga-winga
: marah besar; jajabang mawinga-winga : marah besar hingga wajahnya merah
mawiti :
memulai
mayang :
bunga pinang
mayura :
burung merak
meca :
berterus terang
mecah :
memecah
mecut :
mencambuk
méga : mega,
mendung; méga malang : awan berarak; méga mendhung : nama gamelan; mégantara :
coklat semu hitam (warna kuda)
megar :
mekar, berkembang
megatruh :
megatruh, jenis tembang
méjan : batu
nisan
mejana :
sedang, cukupan
mejemuk : 1
majemuk; 2 kenduri bersama sekampung
melathi :
melati
melaya :
mengembara, berkelana
mémba :
berubah rupa, menyerupai
membat :
memantul; membat mentul : bergetar, memantul-mantul
membut :
lunak, gembur
memes :
lentur, luwes
memetri :
memelihara, merawat
mempan :
mempan
menahi :
membenahi, mengemasi
ménak :
nikmat, enak
menang :
menang, unggul
menapa :
apa; menapi : apa
menawa :
jika, kalau
mencira :
terpencil, terasing
ménda :
kambing
mendem :
mabuk
mendha :
menurut, patuh
mendhak :
membungkuk, merendah
mendhala :
lingkaran, tempat, sasana; mendhala giri : nama corak kain tenunan
mendhang :
kulit beras yang kecil sekali
mendhé :
istirahat
mendhek :
berhenti
mendhem :
memendam
mendhing :
lumayan, mendingan
mendhiri :
mandiri, berdikari
mendho :
menurut, patuh, taat
méndhong :
mendong, jenis tanaman
mendhung :
mendung
mendut :
memantul
meneng :
diam, tak bicara
menga : terbuka,
membuka
mengalor :
ke utara
mengarep :
pergi ke depan, maju; mengarep-arep : mengharap-harap
mengarsa :
maju, pergi ke depan; mengarsa-arsa : mengharap; mengarsani : memimpin
mengastawa :
berdoa
mengkana :
demikian, begitu
mengkang :
merenggang, merenggangkan
mengkéné :
demikian, begini
menir :
pecahan beras; meniren lambéné : bibir yang capek bicara
menjalin :
rotan
menjalma :
menjelma
menjangan :
kijang
mentah :
mentah
mental :
memantul
mentala :
tega, sampai hati
mentaos :
tempuas, nama kayu
mentas :
mentas, terbebaskan
mentéga :
mentega
mentes :
berisi, berbobot
menther :
memusatkan pikiran, konsentrasi
menthès :
mentes, berisi penuh
menthik : 1
mungil; 2 jenis padi; menthik ori : jenis ketela pohon
menthilas :
bersih, terang, jelas
menthul : 1 memakai
topeng; 2 gemuk dan segar
mentog :
menabrak, buntu
méntol :
mentol, penyegar hidung
mentrik :
cantrik, murid
menungsa :
manusia, orang
menur :
bunga menur
menyak :
melewati jalan becek
menyan :
kemenyan
menyang :
berangkat, pergi
mèpèt :
mendesak, menekan;
merak :
merak
mérak :
menarik hati
merang :
batang padi
mérang :
membagi
merbabak :
berkilauan, bersinar; merbabak bang kencana: semburat merah bagai emas
merdi :
berusaha, mengajar; merdi désa: memajukan desa
merdika :
merdeka
merdu :
menyenangkan, merdu
merduli :
memperdulikan
meré : suara
kera
merem :
memejamkan mata; merem melèk : membuka menutup mata
merga :
karena, sebab, jalan
mersudi :
menuntut, berusaha, melatih
mertapa :
bertapa
merti :
merawat; merti désa : kenduri untuk selamatan desa
mèru :
gunung; mèru pancaka : tempat pembakaran mayat
mestaka :
kepala
mesthi :
pasti, tentu
mèstri :
beristri, menikah
mesu :
menahan, mengendalikan
meta : marah
sekali
meteng :
mengandung
miarsa :
mendengar, memirsa
mibah :
bergerak
miber :
terbang, melayang
micara :
fasih berbicara
midadari :
bidadari
midak :
menginjak
midana :
menghukum pidana
mider :
mengelilingi
midereng :
kuat keinginan, dengan giat
midhang :
bermain-main, berpesiar, membayar nazar
midhangan :
acara widhang
midhanget :
mendengar
midhé :
menyambung denga kelopak jantung pisang, membeli daging ketika punya hajat
(tidak menyembelih sendiri)
midhet :
tidur
midhun :
turun
midosa :
berbuat dosa
miduwung :
menyesal
migena :
menghalang-halangi
miguna :
berguna
mihak :
memihak
mijil : 1 keluar,
lahir; 2 tembang mijil
mikara :
membuat perkara
mikir :
mikir, berpikir
mikul :
memikul; mikul dhuwur mendhem jero : mengangkat nama baik tinggi-tinggi dan
memendam aib dalam-dalam
mil : mil,
ukuran jarak
mila : maka
milah :
memisah, memilah
milalu :
remah, lebih (terlebih) dari
milang : 1
menghitung, membilang; 2 mengajar; milang kori : memasuki tiap pintu
rumah;
milang usuk : bermalas-malasan; milang-miling : melihat-lihat
milangkoni :
menyenangkan
milar :
membelah
milara :
menyakiti
milasa : menganiaya
milenggah :
mendudukkan
mili :
mengalir
milu : ikut,
turut serta
miluta :
membujuk, merayu, menjebak
mimang :
akar beringin
mimba :
keluar
mimbar :
mimbar
mimbuhi :
menambah
mimi :
belakang
mimik :
menyusu
mimis :
mimis, peluru
mimpin :
memimpin
mimrih :
menyuruh supaya
mimring :
tipis sekali
mina : ikan;
minantaka : nelayan
minangka :
dalam rangka
minangsraya
: minta pertolongan
minanten :
kalau, jikalau
minaraki :
duduk, singgah
minda :
kambing
mindah :
memindahkan
mindel :
diam
mindeng : memusatkan
perhatian
minder :
rendah diri; minder liring : selalu memandang
mindha :
seperti, bagaikan
mindhah :
memindah
mindhak :
naik, bertambah
mindho :
kedua kalinya
mindi :
pohon imba
mindring :
tukang kredit barang dapur
mineb :
tertutup
minengsah :
dimusuhi
minger :
berbelok
minggah :
naik, ke atas
minggat :
pergi tanpa pamit
minggir :
minggir, menyisih
minggung :
bergerak, terguncang
mingkar-mingkur
: menghindari, mencegah
mingkara :
melawan, memaksa
mingked :
beringsut, bergeser
mingkem :
terbungkam, tertutup
mingsra :
berharga; mingsri : berharga
minta :
minta, mohon
mintaksama :
minta ampun, mohon maaf
mintar :
pergi
minten :
masing-masing berupa
minthi :
anak itik
mintuhu :
taat, patuh
mintuna :
jodoh, laki-laki/perempuan
minulya :
dimuliakan
minum :
minum
mireng :
mendengar
miri :
kemiri
miring :
miring
miris :
kuatir, takut
mirma :
berbelas kasihan
mirong :
nama perhiasan
mirowang :
membantu, berteman
mirsa :
melihat, mengetahui
miruda :
lari, melarikan diri
mirungga :
khusus
misah :
memisah
misalin :
bersalin, berganti
misanan :
sepupu
misaya :
menganiaya
misepuh :
berlaku sebagai orang tua
miser :
menggeser
misésa :
menguasai, memerintah
misih :
masih
misudha :
mengangkat, mewisuda
misuh :
memaki-maki
misuwur :
kondang, terkenal
mitambuh : pura-pura
tak tahu
mitaya :
membuat percaya
miterang :
menerangkan, menjelaskan
mithes :
menggilas
mithet :
menekan, menjepit
mithing :
menekan, menjepit
mitra :
mitra, kawan; mitra darma : kawan karib, teman akrab
mituduh :
menunjukkan, mengarahkan
mituhu :
patuh, taat
miturut :
menurut, patuh, taat
miwah : dan
miwaha :
mengawinkan
miwal :
menampik, menolak
miwir :
mengurai
miwiti :
memulai
miyaga :
pemain gamelan
miyagah :
mengerjakan dengan duga kira
miyak :
membelah
miyambak :
mengerjakan sendiri
miyangga :
menyangga
miyara :
memelihara
miyarsa :
mendengar, menyaksikan
miyat :
melihat, tampak, tahu
miyata :
mengajar
miyatani :
boleh dipercaya
miyos :
keluar, pergi
miyup :
berteduh
miyur :
bergoyang, tak kuat
mlaku :
berjalan
mlathi :
bunga melati
mlinjo :
melinjo, jenis tanaman
mobah :
bergerak, berubah
mohita :
susah, bingung
mojar :
berkata
moksa :
muksa
mola :
meniru, mencontoh
molah :
bergerak
molang :
pedagang ternak
molèk :
indah, cantik, jelita, bagus
molèr :
memanjang dan melingkar
molih :
pulang, kembali
momohan :
benda bekas, barang sisa
momol : 1
lunak, empuk; 2 batang jagung untuk pakan ternak
momong :
mengasuh, mengemban
momor :
campur; momor sambu : turut bersama-sama menyamar
momot :
memuat
mona : diam,
membisu; monabrata : bertapa membisu
moncèr :
moncer, cemerlang, berkilauan
mondhah :
mengada-ada, kuti-kuti
mondhalika :
nama bunga
mondhoh :
melubangi telinga
mondhok :
mondok, kos
mondhong :
memondong
mongah :
menipu
monga-mangu
: ragu-ragu, bimbang
monggang :
monggang, jenis
mongkog :
berbesar hati
monjo :
melebihi sesamanya
mono :
begitu, demikian
monté :
manik-manik
monyèt :
monyet
monyong :
menjorok, memanjang
mopo : tidak
mau mengerjakan, mogok
mor :
kumpul, campur
mori : kain
putih pembungkus mayat
morong :
morong, wadah air
morot : melorot,
turun
mos : boros
mot : muat,
isi
moté :
manik-manik
motha : kain
mota, kemah
motong :
memotong
moyang :
nenek moyang
mubal :
menyala
mubed :
membelit
mubeng :
berkeliling
muber :
memburu
mubyar :
berkilauan, bercahaya
mucal :
mengajar
mucang : makan
sirih
mucap :
mengucap
mucuk : ke
puncak
muda : muda
mudal :
keluar
mudangkara :
kepala
mudani :
menelanjangi
mudgara :
palu, martil
mudha :
muda; mudha dama : bodoh lagi hina; mudha pangarsa : ketua muda
mudhar :
menggelar, membeberkan
mudheng :
mengerti, mengetahui
mudhun :
menurun
muga-muga :
semoga
mugag :
memutus pembicaraan
mugen :
paham
muges :
memenggal
mugi :
semoga
mugut :
memotong ujungnya
muhun :
menangis
muhung :
hanya, cuma
muja :
memuji, berdoa
mujang :
membujang, mengabdi
mujangga : berlaku
sebagai pujangga
mujuh :
meminta uang
mujuk :
membujuk
mujung :
tidur, berbaring berselimut
mujur :
mujur, beruntung
muk : wadah
minuman yang besar
muka : muka
muksa :
membesar
mukti :
mulia, luhur
mukul :
memukul
mukun :
mangkuk tertutup
mula : mula,
maka; mula buka : pada mulanya; mulasara : menganiaya
mulang :
mengajar
mulanguni :
menyenangkan
mular :
menangis
mulas :
melukis
mulat :
melihat, memandang; mulat tèngè : sangat rindu
mulé :
pulang
mulèh :
pulang
mulek :
mules, sakit perut
mulet : berbelit-belit
mulih :
pulang, kembali
muluk :
terbang
mulur :
memanjang, molor
mulus :
mulus
mulut :
mulut
mulwa : buah
mulwa
mulya :
mulia, bahagia; mulyawan : orang yang mulia
mumbul :
naik ke atas, terbang
mumet :
mumet, pusing, sakit kepala
mumpang : menang
mumpet :
mampet, tersumbat
mumpluk :
mengelompok
mumpung :
mumpung, senyampang
mumpuni :
mumpuni, menguasai, ahli
mumpyar :
bercahaya (intan)
mumut :
empuk sekali
munah :
memusnahkan
munakawan :
menjadi punakawan
muna-muni :
pembicaraan, suara, kata-kata
muncang :
menghempaskan jauh-jauh
muncar :
berkilauan, memancar
munci :
gundik
muncrat :
memancar
muncul :
muncul, timbul
muncung :
moncong
mundang :
mengundang, memanggil
mundhak :
naik, meningkat
mundhi :
memundi
mundhing :
kerbau
mundhut :
membeli
mundrawa :
menyembah
mundri :
puting susu
mundul :
agak bengkak
mundur :
mundur
mung : hanya
mungel :
berbunyi
munggah :
naik, meningkat
mungguh :
tempat, letak
mungil :
mungil
mungkar :
mungkar, keburukan
mungkasi :
mengatasi, menyelesaikan
mungkat : bangkit
mungkir :
mungkir, menyangkal
mungkur :
membelakangi
mungsuh :
musuh
mungu :
membangunkan
mungup :
menyembul, menjulur
mungut :
memungut
muni :
bunyi, bersuara
munjer :
memusat
munji :
menjulang
munjuk :
menghaturkan
munjul :
melebihi
munjung : mempersembahkan
muntab :
marah, murka
muntu :
memintal
munyer :
pusing
munyuk :
kera kecil, anak kera
mupadrawa :
menghukum
mupak :
lapuk
mupakara :
merawat, menjaga, mengasuh
mupu :
mengadopsi anak
mupur :
berbedak
mupus :
menyerah, pasrah
muput :
sampai pada ujung
mura :
pergi, hilang
murad :
arti, maksud, kemaluan
murah :
murah
murak :
menyembelih
murakabi :
bermanfaat bagi semua
murang :
kurang, menyimpang; murang kara : menolak, menentang perintah; murang krama :
tidak sopan; murang marga : menyimpang jalan tidak taat aturan; murang sarak :
menyimpang ketertiban, kurang ajar; murang tata : tidak sopan
murat :
habis sama sekali, kemaluan
murba :
menguasai; murba wasésa : menguasai; murba wisésa : menguasai
murca :
hilang, musnah
murcat :
hilang, mati
murcita :
pingsan, berbicara
murda :
kepala, pemuka
murih :
supaya, agar
murina :
menaruh belas kasihan
muring :
marah, murka
murni :
murni, asli
muroni :
menyebabkan mabuk
mursal :
ugal-ugalan
mursita :
berkata
murti :
perawakan
murub :
menyala
murud : menyingkir,
meninggal
murugi :
menghadiri
muruhita :
berguru, mengabdi
muruk :
mengajari, menasehati
murung :
murung, bersedih hati
murus :
sakit perut
murwa :
memulai; murwakala : meruwat dengan wayang lakon Batara Kala; murwa sarira :
berdandan
murwat : kuat,
mampu
muryani :
memandang
musara :
mengikat, memborgol
muser :
memusat
musna :
musnah
muspra :
mubazir, sia-sia
mustaka :
kepala
musthi :
memegang, memasang
musthika : 1
mustika; 2 kepala; musthikaning kidung : nama syair
musuh :
musuh
musus :
mencuci beras
mut : kulum
mutah :
muntah
muter :
memutar
mutih :
berpuasa mutih
mutik :
memetik, memotong
mutiyara :
mutiara
mutlak :
mutlak, pasti
mutuhaké :
membuat utuh
mutung :
putus asa
mutus :
mengambil keputusan
muwah :
lagi, dan, serta
muwun :
menangis
muwus :
berkata, berbicara
N
naas : naas,
sial
nadi : urat
nadi
nadya : air
nadyan :
meskipun
naga : naga,
ular; nagabanda : nama tembang gedhe; nagagini : ular betina; nagakusuma : nama
tembang gedhe; nagapuspa : bunga nagapuspa; nagapuspita : nagasari, jenis
makanan; nagasantun : jenis makanan; nagasari: nagasari, jenis makanan;
nagasasra : nagasasra, jenis pamor keris
nagara :
negara
nagih :
menagih, menarik hutang; nagih janji : menuntut janji; nagih pati : membalas
kematian
nagri :
negeri, negara
nahan :
demikian, menahan
nahas :
naas, sial
nahen :
demikian, lalu
naja :
jangan
najam :
bintang, perbintangan
najan :
meskipun, walaupun
naji :
tumbuh taji (ayam)
nak : anak,
putra; nak dulur: saudara sepupu
naka : kuku
nakal :
nakal
nakar :
menakar
nakir : membuat
takir
nakoda :
nahkoda, pengemudi kapal
nakoni :
menanyakan, menanyai
nala : hati,
perasaan
nalangsa :
nelangsa
nalar :
nalar, pikiran
naléndra :
raja, penguasa
nalika :
ketika; naling tarung : bunyi vokal “o”
naluhi :
membosankan, menjemukan
naluri :
naluri, insting
nam : anyam;
nam-naman : anyam-anyaman
nama : nama;
nami : nama
naming :
hanya saja, cuma; namong : hanya, cuma
nampa :
menerima
nampan :
baki
namper :
menempeleng
namudana :
main isarat, memakai lambang
namung :
hanya, cuma
nanah : nanah,
darah putih yang membusuk
nanakan :
masak betul, tanak
nandangi :
mengerjakan, melakukan
nander :
mengejar dengan cepat
nandhak :
berjoget dan menari
nandhang :
mengalami, terkena
nandhani :
menandakan
nandho :
mengangkat dengan tandu
nandhu : mengangkat
dengan tandu
nanduk :
bertambah
nandur :
menanam
nanggap :
menganggap
nanggel :
menanggung
nanging :
tetapi
nangis :
menangis
napa :
apakah
napas :
napas
naptu :
angka-angka pada hari, bulan dan tahun
nara : hal,
keadaan; naradipa, naradipati, naraji : raja; narapati : raja; narapraja:
pegawai, pekerja, buruh; narapwan : supaya; narakarya : pegawai, pekerja,
buruh; narakusa, narakuswa : orang (tanah) istimewa milik raja; naranata: raja;
narawantah : terkenal, tenar, termasyhur; narawara : hulubalang, pahlawan;
narawata: tersiar merata tiada henti; narawita: milik raja (sawah, desa, dll);
naréndra, naréswara : raja; narénsdra mahisi, narèswari : permaisuri
naraca :
neraca
narah :
terserah, menurut sekehendak orang
narang :
menggantung di tempat yang tinggi
nararya :
raja
narpa,
narpati : raja
narya :
menawarkan
naryama :
hulubalang
nasa :
hidung
nasika :
hidung
nasiki :
membedaki
nastiti :
teliti, cermat
nata : 1
raja; 2 menata
natab :
terbentur
natah : melubangi
dengan tatah
natar :
memberi pelatihan
natas :
penuh, selesai, sempurna
naté :
pernah
nati :
bersahaja, lurus, tulus
natkala :
ketika
natmata :
memandang
natoni :
melukai
natos :
pernah
natpada :
menyembah, sujud, takhluk
natur :
mendukung agar anak agar kencing/berak
nawa :
sembilan
nawala :
surat; nawala patra : surat, tulisan
nawan :
menawan
nawang :
terbang, melayang, memandang; nawang sasi : memandang rembulan; nawang wulan:
memandang rembulan; nawang sari : melihat ke inti (hakikat)
nawung :
mengumpulkan, mengarang, menggubah; nawung kridha : halus perasaan hingga
mengerti perasaan orang lain; nawung rudatin, nawung turida : susah, sedih
nawur :
menyawur, menebarkan
naya :
tingkah laku, kelakuan, politik, pimpinan
nayab :
pencuri yang masuk ke rumah pada siang hari
nayaga :
pemain gamelan, ahli kerawitan
nayaka :
aparat, pegawai, pamong praja
nayoh :
berusaha agar diberi firasat/alamat dalam mimpi
negara :
negara
nèm : muda,
taruna
nembah :
menyembah
néndra :
tidur
neng :
hening
nengga :
menunggu
nenggak
waspa : bersenggukan menangis
nenggala :
nenggala, pusaka Baladewa berbentuk tombak
nenggalangi
: menghalang-halangi
nènggané :
jikalau, sekiranya, umpama
nénja :
berak, buang air besar
nepak :
menyediakan
népang :
mendepak, mengepak, menendang
neptu :
angka perhitungan pada hari, bulan dan tahun Jawa
nepung :
mengenalkan
nerbuka :
membuat terbuka
netes :
menetas
niaya :
aniaya
niba :
menjatuhkan diri
nigas :
memangkas, memenggal
niksa :
menyiksa, menganiaya
niku : itu
nila : nila,
biru
nilad :
mencontoh, meniru
nilak :
berbekas, membekas
nilakrama :
bertanya, menegur dengan hormat
nilanggu :
cacing
nilapracandha
: angin ribut, topan
nilar :
meninggalkan
nilas :
membekas, menyisakan
nilawarsa :
hujan bercampur angin
nila-werdi :
nila yang terbaik
nilem : 1
menyelam; 2 menidurkan
nilep :
menilep, menyembunyikan
nimita :
sebab, karena
nimnaga :
sungai
nindita :
tidak bercela, mulia, terutama
nindya :
sempurna
ningan :
tetapi
ningas :
memangkas, memotong
ninggal :
meninggalkan
ninggil : meniggi
ningrat :
bangsawan, darah biru
nini : nini,
panggilan untuk putri, nenek
nipah :
nipah, jenis pohon
nipar :
membersihkan, meratakan
nipis :
susut, berkurang, makin tipis
nipuna :
pandai, bijaksana
nir : tidak,
bebas; niradara: tidak dengan sopan, kurang ajar; nirantara: tidak berapa lama
lewat, sebentar; nirasa : tidak enak, tak ada rasanya; nirsraya : melajang,
tidak kawin, membujang; nirbawa: tak berwibawa; nirbaya: tidak bahagia;
nirbaya, nirbita : lepas dari mara bahaya; nirdaya : hilang tenaga; nirdon :
tiada hasilnya, gagal, urung, tak berguna; nirmala : selamat, lepas dari
kecelakaan; nirwèsthi: tidak takut bahaya; nirwikara: tak berubah, tabah,
berani
nirna :
menghilangkan
nira : 1
akhiran nya; 2 air
nirada :
mendung
niru :
meniru
nirwana : nirwana,
surga
nis :
hilang, pergi, tidak; nisakara : bulan; niscala : kuat sekali, tak bergerak;
niskala : tak ada halangan, selamat; niskara : sekarang, semuanya; niskarana :
tidak bersebab, tak beralasan
niscaya :
pasti, niscaya, tentu
nisih :
menyisih, menyingkir
nisip :
menyisip
nisir :
menyisir, mengiris tipis
nisita :
tajam, pandai, cerdas
nistha :
nista, hina, rendah
nisthura :
bengis, kejam, tak punya kasihan
niswasa :
napas
niti :
meneliti; nitèni : meneliti, memperhatikan
nitih : naik
(kendaraan)
nitik :
meneliti, melihat
nitiman :
bijaksana, wicaksana
nitir :
memukul terus-menerus
nitis :
menjelma, masuk
nitra :
netra, mata
niwanda :
sebab, karena
niyaga :
penabuh gamelan
niyaka :
pegawai, pekerja, aparat
nohan : nama
hari ke-4 dalam hitungan Jawa
nom : muda;
nom-noman : pemuda, taruna
nonton :
menonton, melihat
nrima :
menerima, bersifat menerima apa adanya
nugraha :
anugerah, karunia
nuhun :
memohon, meminta
nujum :
nujum, perbintangan, falakh
nukma,
nuksma : menjelma
nulad :
meneladani; nuladhani: meneladani
nulahi :
berpengaruh kepada
nulak :
menolak
nular :
menular, berjangkit
nulis :
menulis
nulung :
menolong
nulup :
berburu burung dengan tutup
nulya :
lalu, kemudian, lantas
numbak :
menombak, menusuk; numbak tambuh : pura-pura tidak tahu
numpang :
menumpang; numpang karang : orang yang menumpang di kebun orang lain; numpang
nusup : orang yang menumpang di rumah orang lain; numpang rembug : usul
numpek :
tumpah
numpeng :
selamatan dengan tumpeng
numpes :
menumpas
numplak :
menumpahkan
numpu :
berburu
numpuk :
menumpuk
numusi :
menjadi kenyataan
nundaka :
menyuruh, menugaskan
nundha :
menunda
nundhung :
mengusir
nunggak :
menunggak
nunggal :
menyatu; nunggang(i) : mengendarai; nunggangtaya : menghina
nunggu :
menunggu
nungka :
kedatangan
nungkak :
menginjak dengan tumit; nungkak krama : berlaku tak sopan, ceroboh
nungkeb :
menutupi dengan bakul, mengepung lalu menangkap
nungkul :
takluk; nungkul aris : takluk dengan baik-baik
nungsa :
nusa, pulau
nungsang :
melintang pukang; nungsang jempalik : mencari nafkah dengan susah payah
nungsung :
memberi; nungsung warta : mohon berita
nungtun :
menuntun
nunjang : 1
menunjang; 2 memberi bonus
nunut :
menumpang, ikut
nupiksa :
memeriksa
nuraga :
yang memerintah/ menguasai, rendah hati
nurun :
meniru; nurunake : melahirkan keturunan; nurun sungging : meniru sama betul
nurut :
menurut, taat
nusa : nusa,
pulau; nusa Jawa : pulau Jawa; nusantara: nusantara, pulau-pulau yang berjajar
nuswa :
nusa, pulau; nuswapada : nusantara, pulau-pulau yang berjajar
nut : nut,
ikut, menurut
nuthuk :
memukul
nutu :
menumbuk; nutu pari : menumbuk padi
nutup :
menutup
nuwala :
surat
nuwawa :
titip, bertitip kepada
nuwun :
memohon, meminta, permisi; kula nuwun : permisi; nenuwun; meminta, berdoa;
nuwun mawon : maaf saja; panuwun : 1 permohonan; 2 kayu bubungan rumah
Tidak ada komentar:
Posting Komentar