KAMUS
SANSEKERTA –
INDONESIA
Oleh :
Dr. Purwadi,
M.Hum
Eko Priyo
Purnomo, SIP
T
taberi :
rajin, hemat
tabon :
rumah/kebun warisan orang tua yang telah meninggal
tabrak :
tabrak
tabuh : 1
jam; 2 tabuh, pemukul; ditabuh : dipukul
tabur :
tabur, tebar
tadhah :
makan; tadhah eluh : tempat mengadu; tadhah kringet : baju dalam, tadah
keringat; tadhah sih: tempat kasih sayang; tadhah udan : sawah yang tergantung
air hujan; tadhah arsa : burung kedasih
tagyana :
tunangan, kekasih
taha : kira,
sangka, barangkali
tahan :
tahan
tahen : 1
batang, pohon; 2 derita
taju :
mahkota
tajug :
tajuk, bentuk rumah adat
taker :
takar, ukur
takir, takir
ponthang : limas dari daun pisang
taksaka :
ular
taksih :
masih
takura :
kiri
tal : pohon
lontar, rontal
tala : rumah
lebah
talad :
tidak tergesa-gesa
talaga :
telaga
talang :
talang, jalan air
taleran :
jalannya cerita, alur
tales :
talas, umbi
tali : tali;
tali goci : cara mengikat layang-layang; tali mati: simpul mati; tali wangsul :
tali yang bisa dibuka dengan mudah
talika :
mata-mata, pengintai
talinga,
talingan : telinga
talok :
pohon talok
talu : tiga,
jenis gending
talub :
balut (mata)
taluh :
sudah biasa, bosan, jemu
talun :
ladang, huma
tama :
utama, baik
tamah :
keinginan rakus, tamak, serakah
taman :
taman, kebun; taman keputrèn : taman keputrian; taman sari: taman sari
tamara :
gamelan, bunyi-bunyian
tamat :
tamat, selesai
tamba :
obat, jamu; nambani: mengobati
tambah :
tambah
tambak :
tambak; tambak baya : pencegah bahaya
tambal :
tambal; tambal sulam : menambal di sana sini, memperbaiki kesalahan-kesalahan
kecil
tambana :
bendera, panah
tambang : 1
tambang; 2 tali tambang; tambang parantian: tempat kediaman, asal
tambar :
tawar, hilang kekuatan, hilang kesaktian
tambara :
bendera
tambas :
jalir, tiris
tambat :
tambat, ikat
també :
sedang, jadi
tambeh :
tambah, bertambah
tambel :
tombok; tambel butuh, tambel sepi : mencukupi kebutuhan
tambeman :
penyangga, penopang
tambeng :
keras kepala, tak mau dinasihati
tambet :
tidak kenal, tidak peduli
tambi : akar
yang tumbuh pada batang sebagai penyangga pohon
tambilutan :
nama tumbuhan
tambing :
sisih, tepi
tambir : 1
nama wuku yang ke-19; 2 alat dapur
tambra :
ikan tambra
tambuh :
tidak kenal, tidak tahu
tambung :
samar, kabur, tidak kenal
tambur :
sejenis genderang
tamèng :
tameng, pelindung senjata; tamèng mata : pelupuk (kelopak mata)
tami :
utama, baik
tamih :
dupa, perdupaan
tamina :
melihat
tamisra :
gelap
tamolah :
tak bergerak
tampa :
tanpa, tidak dengan
tampah :
wadah dari bambu
tampak :
kelihatan
tampan :
bagus, ganteng
tampang :
wajah, muka
tampar :
tali, tampar
tamper :
tampar
tamping :
pinggir, tepi, batas daerah
tampir :
niru
tampuh :
menempuh; tampuh awang : nahkoda
tamtama :
tamtama, tentara
tamtu :
tentu, pasti
tamu : tamu
tamyang :
perisai
tan : tidak;
tan antara : tidak antara
tanah :
tanah; tanah manca : luar negeri; tanah sabrang : luar negeri; tanah wutah rah
: tanah tumpah darah
tanak :
matang sekali
tanana : tak
ada
tanaya :
anak, putra
tanbara :
duda
tanbuh :
tidak tahu/mengerti
tanceb :
tancep; tanceb kayon : selesai pertunjukan
tandang :
bergerak, bekerja; tandang gawe : bekerja, mengerjakan; tandang tanduk :
tingkah laku
tandha :
tanda; tandha mata : tanda mata, kenang-kenangan; tandha tangan : tanda tangan
tandhak :
penari, waranggana tayub
tandhan :
tandan, ukuran untuk pisang
tandhana :
bendera
tandhes :
tandas
tandhing : 1
tanding, bertarung; 2 imbang
tandhu :
tanda
tandra,
tandya : lalu, segera
tanduk : 1
tambah lagi; 2 kalimat aktif
tandur :
tanam
tanek :
tanam; tanem tuwuh : tanaman, tumbuhan
tang : tang,
kunci
tangan :
tangan
tangara :
tanda, lambang
tangèh :
mustahil, tak mungkin
tangga :
tangga, tetangga; tangga désa : tangga desa, desa sebelah; tangga teparo :
tetangga kanan kiri
tanggah :
palang, tahan, cegah
tanggal :
tanggal; tanggalan : tanggalan, kalender; alisé nanggal sepisan: alisnya
seperti bulan tanggal satu
tanggap :
tanggap, pasif; tanggap sabda : wawancara, rembugan; tanggap tanduk:
pasif-aktif; tanggap wacana : pidato penyambutan; tanggap wacucal: pementasan
wayang kulit; tanggap warsa : ulang tahun
tanggel :
sedang, tanggung, canggung; tanggel jawab : tanggung jawab
tanggi :
tetangga
tanggor :
tetap, tabrak
tangguh :
tangguh, hebat
tanggul :
tanggul, bendung; tanggul angin : pelindung
tanggulang :
kayu palang pada bendungan, penopang, penyangga
tanggulun :
nama buah
tanggun :
agak baik, cukupan, sedang
tanggung :
tanggung; tanggung jawab : tanggung jawab
tanggwa :
kukuh, kuat
tanghulun :
hamba, sahaya
tangi :
bangun, bangkit
tangkar :
berkembang
tangké :
tangkai, gagang
tangkèk :
pembesar, kepala biara
tangkep :
tangkap
tangkil :
hadap
tangkuwèh :
sejenis manisan
tangled :
tanya
tangsel :
sebangsa baji
tangsu :
bulan; sitangsu : bulan
tangsul :
tali
tangun :
agak baik juga, cukupan
tani : tani
tanja : 1
mantap, puas; batang kayu runcing untuk menanam kedelai
tanjak :
tanjak, naik
tanjidhur :
tanjidor, bedug besar
tanpa :
tanpa
tansah :
selalu, senantiasa; tansaya : semakin
tantang :
tantang
tantara :
tentara, prajurit
tantas : tuntas
tantra :
ajaran tentang yoga dan seks
tantya :
amat, sangat, sekali
tanu :
makhluk halus
tanya :
tanya
tapa :
bertapa, bersemedi
tapak :
bekas, kesan, jejak; tapak asta: tanda tangan; tapak dara: bunga tapak dara;
tapak liman : tanaman tapak kuda; tapak tangan : tanda tangan
tapas :
bengkong, kulit pembalut pokok tangkai daun nyiur
tapel :
bedak perut; tapel wates: tapal batas, perbatasan
tapih :
jarik, kain
tapir :
tapir, tenuk
taplak :
taplak
tara :
antara; tara mangsa : musim pancaroba
tarab : datang
bulan, melihat bulan
taragnyana :
tenung, pelet
tarak :
berpuasa; tarak brata : bersemedi, bertapa
tarambuja :
semangka
tarangan :
tempat bertelur (ayam), sarang
taranggana :
bintang, rasi bintang
taranjana :
tenung, pelet
tarantara :
antara
tarbuka :
terbuka
tari : tari
tarima :
terima
taring :
taring
tarkadhang :
kadang-kadang
tarmolah :
tak bergerak
taros :
tanya, bertanya
tarpa :
terpa
tarpana :
terpana, heran
tarsandha :
tanda, alamat
taru : daun;
tarulata : daun-daunan; tarwa : pepohonan
tarub : teratak,
deklit, tenda
taruk, tarok
: ditaruh, diletakkan
tarum :
tarum
taruna :
taruna, muda (laki-laki); taruni: muda, taruna (perempuan)
tarung :
tarung, berkelahi
tarwéla :
nampak nyata, jelas sekali
tasih :
masih, misih
tasik :
samudra, laut
taskara :
pencuri, penyamun
tata : tata;
tata basa : tata bahasa; tata cara : tata cara; tata krama : tata krama; tata
lair: etika lahiriah; tata prenah: menurut alur persaudaraan; tata tentrem :
tentrem, teratur; tata-titi : teratur
tatab :
tatap, tabrak; tataban : tatapan, tabrakan
tatag :
tegar, teguh hati
tatah :
tatah, pahat
tatal :
tatal, serpihan kayu
tatanan :
tatanan, aturan
tataran :
tingkatan, tahapan
tatarpa :
tanpa, tidak dengan
tatkala :
ketika, tatkala, sewaktu
tatrap :
tepat, kena benar, sesuai benar
tatu : luka
tatur :
dipangku sedemikian rupa agar buang air (bayi)
tatwa :
keadaan yang sesungguhnya
tatya :
nyata, kenyataan
taun :
tahun; taun raja: tahun raja, hari besar kelahiran raja; taun wastu : tahun
biasa (354 hari); taun wuntu : tahun kabisat (355 hari)
tawa :
tawar, menawarkan
tawan :
tawan, tahan
tawang :
angkasa, langit
tawar :
tawar, tak berasa; tawaren: bengkak kakinya
tawas : 1
tawas, obat jentik-jentik; 2 upah lelah
tawing :
dinding papan di tepi perahu
tawon :
tawon, lebah; tawon gumana : lebah berdengung; tawon gung : tawon besar, tawon
raja
tawu :
menguras air
tawung :
tutup dinding papan (di tepi perahu)
tawur :
berkelahi, bertengkar
taya : 1
hilang, kosong; 2 tari
tayub :
tayub, seni tradisional
tayuh :
mencari firasat lewat mimpi
tayum :
lapuk, layu
teba : tanah
lapang, lapangan
tebah :
pukul, tinju, tendang; tebah jaja: pukul dada, menantang; tebah tembung : pukul
rata, hantam kromo
tebak :
pukul, tinju
tebal :
tebal
tebas :
tebas, borong
tebek :
tangkap
tebela :
keranda, peti mati
tebeng :
tebing jendela, tebeng
teberi :
rajin, hemat, sederhana
tebus :
tebus; tebus weteng : selamatan untuk hamil tujuh (7) bulan
tedah :
tunjuk, pedoman
tedha :
makan
tedhak :
turun; tedhak loji : datang ke loji; tedhak siti : kenduri/ selamatan ketika anak
mulai turun tanah; tedhak sungging: berfoto
tedhan :
makanan
tedhas :
mempan
tedhasih :
burung kedasih
tèdhèng :
sekat, halang, tirai
tèdhès :
habis sama sekali, tandas
tedhi :
makan
tegal :
tegal, ladang
tegar :
tegar, tanpa beban, bebas
tegayuh : berubah-ubah,
berganti-ganti
tegel :
tega, sampai hati
tegen :
kokoh, kukuh, kuat
tegeng :
teguh, kukuh
tegep :
tegap, kokoh
teger :
kukuh, tak berubah-ubah
tegerak :
tandus, tanah mati
tegerang :
kayu untuk memberi warna kuning pada kain batik
tegerat : nama
bunga
teges :
makna, arti
tegil :
tegal, ladang
teguh-timbul
: kebal, sakti
tegyan :
tega, sampai hati
téja :
pelangi, cahaya, sinar; téja bathang : pelangi tanda duka cita; téjamaya : nama
kahyangan Batara Guru
tèji : teji
(kuda)
teka :
datang, tiba
tekan :
tekan, desak
tékang :
sang, si
tekap :
sampai, hingga, oleh karena
teken :
teken, tongkat
tèken :
teken, tanda tangan
tekèng :
sampai di
téko : teko,
porong, poci
teksaka :
ular
teksih :
masih
tekuk :
tekuk, lekuk; tikel tekuk : berlipat ganda
tekwan :
tanya
tela :
terang, jelas
telag :
kehabisan, tidak musimnya
telaga :
telaga
telah :
nama, sebut
telak :
kerongkongan
telar :
lapangan, tanah lapang
telas :
habis
telat :
telat, tertinggal
telenan :
landasan
telih :
tembolok (pada unggas)
telik : sandi,
lambang, rahasia; telik sandi : mata-mata, intelijen
telu : tiga;
majutelu: segitiga; telon : bertiga; telu belah : menjadi tiga bagian; telu
juru : berkeping tiga; telung puluh : tiga puluh
teluh :
tenung, penyakit; teluh braja: bintang beralih; teluh tragnyana : tenung,
penyakit
teluk : 1
teluk; 2 takluk, tunduk
temaha :
akibatnya, sehingga, akhirnya
temangga :
enak menjadi tetangga
temangsang :
tersangkut
temantèn :
penganten
tembaga :
tembaga; tembagan : tempat membuat tembaga
tembako :
tembakau
tembalo :
pohon trembalo
tembang :
tembang, lagu;
tembaruk :
berhak, berkat
tembaya :
kumpul; patembayan : perkumpulan
tembayat :
janji, kumpul; patembayatan : perkumpulan, organisasi
témbok :
tembok
tembon :
perahu kecil
témbong :
belang hitam pada kulit muka, dsb
témbor :
dulang, talam
témbré :
tidak berharap, hina, remeh
tembung :
kata
temeka,
temekan : tiba, sampai
temen :
sungguh, benar
temenggung :
tumenggung, pangkat kebangsawanan
tempaling :
sungsang balik, baling-baling
tempaos :
nama pohon untuk ramuan rokok
témpé :
tempe, jenis lauk pauk
tempélang :
cara membungkus nasi dengan daun pisang
témpong :
pangkal paha (kuda, dsb)
tempuh :
tempuh
tempuk :
temu, jumpa, menjadi satu
temtu :
tentu, pasti
temu : temu,
jumpa; temu gelang : lingkaran yang tidak putus; temu lawak : tumbuhan temu
lawak, jenis tanaman obat; temu rosé : bertemu pada ruas-ruasnya
tèn : lubang
jala
tenaga :
tenaga, energi
tenan :
sungguh, benar
tenang :
tenang, santai
tenapi :
tetapi, akan tetapi, namun
tenaya :
anak, putra
tengah : tengah;
tengah wengi: tengah malam
tengan :
kanan
tengangé :
tengah hari
tengara :
tanda, lambang, perlambang
tengen :
kanan
tenger :
tanda, prasasti, nama
tengga :
tunggu
tenggak : 1
leher; 2 telan langsung
tenggar :
lapang, luas
tenggarèng :
terang cuaca
tenggenah :
jelas, terang, kepala, tengah-tengah pertahanan
tenggèrèng :
terang cuaca
tengger :
bukit, tanah tinggi
tengginas :
trampil, cekatan
tengging :
ujungnya mencuat ke atas
tenggirang :
senang hatinya
tenggok :
leher atas, tengkuk
ténggor :
memindahkan padi dari persemaian ke sawah
tenggulang :
bendung, cegah
tenggun :
agak baik juga, cukupan, sedang
tengran :
tanda, lambang, nama
tengu :
tengu, jenis kutu; satengu : kecil sekali
teni :
pakaian dinas
ténja :
tinja, tahi, cirit
ténong :
wadah makanan dari bambu
tenta,
ketenta : terjebak, terpaksa tanpa kesadaran
tèn-atèn :
bagian bambu sebelah dalam (tanpa kulit)
tentrem :
tentram, tenang
tenun :
tenun
tenung :
tenung, santet
tepa : tepa,
ukur; tepa selira : mengukur diri, tenggang rasa
tepak : mapan,
cocok
tépak :
sisa, bekas, telapak
tépang :
sepak, tendang
tepas :
serambi rumah, sengkuap; tepas wangi : tempat tidur
tépas : 1
tepas, kipas; 2 balai
tepet :
bekas, sisa; tepet loka: alam baka, alam kekal; tepet suci: hari akhir, akhirat
tepi : tepi,
pinggir
tepis :
tepi; tepis iring, tepis liring : perbatasan, tapal batas
téplok :
teplok, lampu
tepung :
kenal, tahu; tepung becik: bersahabat baik; tepung gelang : melingkar,
berkeliling; tepung kebo : hanya tahu saja; tepung pager: tetangga sebelah
rumah yang bersatu pagar; tepung rukun : bersatu; tepung wates : perbatasan,
tapal batas
terah :
darah, turun, turunan
terang :
terang, jelas
teras :
terus
terbang : 1
terbang; 2 rebana; terbangan : bermain rebana
terbil :
kayu penyangga
terbis :
jurang, curam
terbuka :
terbuka
teres : 1
takut, ngeri; 2 diteresi : dikelupas kulitnya (pohon)
terganca :
selisih, bersalah, berbeda
terkadang :
kadang-kadang
tersandha :
berdasarkan pada
tertamtu :
tentu, pasti
teruna :
pemuda; teruni : pemudi
terwaca,
terwéla : terang, jelas
terwèlu :
kelinci
tesih :
masih
tetah :
tutuh
teteg :
kokoh, kuat, kukuh
tètèg :
merontokkan
tètèh :
fasih, bicara lancar
tètèk :
puting susu
tetel :
tekan, desak
tétéla :
terang, jelas
tetep :
tetap
teter :
sikat, sisir, penggaruk
tètèr : ujian
tetes :
tetas
tètès :
tetes
tiba : jatuh
tibra :
susah, sedih, marah
tidha-tidha
: ragu-ragu, bimbang
tidhem :
sunyi, sepi, diam
tiga : tiga;
tigawaja : nama ikan; tigawarna : tiga warna
tigan : 1
bertiga; 2 telur
tigas :
pangkas, potong; tigas gagang : habis diketam lalu dijual (padi); tigas
kawuryan : baru tampak, baru muncul; tigas pancing : dipangkas miring sekali
putus
tika : itu;
tikang: yang itu
tikbra :
susah, sedih; tiké : ini
tikel :
lipat, banyak, ganda; tikel alis: berkerut kening; tikel balung : nama
tumbuhan; tikel tekuk: berlipat ganda; tikel wosen: kejang-kejang pada jari
tangan
tikep :
dekap
tiki, tiking
: ini, di sini
tiksa :
tajam, senjata tajam; tiksna : tajam, cerdas, jeli; tikswa : tajam, cerdas,
jeli
tikta :
pahit, empedu
tiktak :
sejenis meriam kecil
tiku : itu
tikung :
tikung
tikus :
tikus
tilak :
bekas jejak
tilam :
tilam, kasur, tempat tidur; tilam rum : tempat tidur; tilam sari : tempat tidur
tilap :
bujuk
tilar :
tinggal
tilas :
bekas, sisa
timang :
timang, gesper
timba : timba,
tali timba
timbal :
panggil, perintah; ditimbali : diperintah, dipanggil; timbal balik : saling
menerima dan memberi
timbang :
timbang, imbang; timbang sih : pertimbangan
timbel :
timah
timbreng :
redup, berawan
timbrung :
menimbrung
timbun :
timbun
timen :
sangat, amat
timpal :
timpal, setimpal
timpang :
timpang
timpuh :
timpuh, duduk bersila
timpung :
timpang, pincang
timun :
mentimun; timun wungkuk : timun bungkuk
timur : 1
muda, kecil; 2 timur
tindak :
pergi, berangkat
tindhes :
tindas, gilas
ting :
lentera, jenis lentera
tinggal :
tertinggal
tinggar :
senapan yang berlaras kuningan
tinggeng :
tetap, tidak berubah-ubah
tingi :
kulit kayu untuk mencelup kain batik
tingkah :
tingkah laku
tingkas :
subur
tingkeb :
selamatan kehamilan usia 7 bulan
tingkem :
bakul kecil bertutup
tinimbang :
daripada
tinjo :
tengok, jenguk
tintrim :
sepi, sunyi
tipak :
bekas, sisa
tipar :
ladang, tegal
tipu : tipu,
bohong
tipung :
ketipung
tira : tepi,
pinggir
tirah :
berlebih, sisa
tirem :
tiram
tirep :
redup, berawan
tirta : air;
tirtamarta : air kehidupan; tirta prawita sari: air sari kehidupan; tirta
sinduretna : air mani, sperma; tirtayatra : berziarah ke pemandian suci;
patirtan : pemandian
tiru : tiru,
contoh
tisaya :
sangat, amat, terlebih
tisma :
tajam
tisna :
cinta, kasih sayang
titah :
makhluk, ciptaan
titèn : 1
ilmu titen; 2 teliti, ingat; 3 daun kacang kering
titi :
teliti; titi mangsa : perhitungan musim; titi priksa : memeriksa, meneliti
titih :
keras, padat (keris); titihan : kendaraan
titik : titik,
tanda, ciri, noktah; titik iyik: jaman masih kecil; titik melik: barang bukti
titir :
dipukul terus-menerus (kentongan)
titis :
titis, tepat
tiwas : 1
mati; 2 terlanjur
tiwikrama :
marah
tiyang :
orang
tiyasa :
kuasa, pandai
tobat :
taubat
toblok : keranjang
toblos :
coblos, tusuk
tobong :
tempat pembakaran; tobong gamping : tempat pembakaran batu menjadi gamping
togari :
malam
togog : nama
wayang
tomara :
tombak (belantam)
tomprangan :
bertengkar, cek-cok
tonggari :
malam hari
torana :
pintu gerbang
tos : keras,
berharga
tosan :
besi; tosan aji: pusaka
totog : 1
tabrak, mentok; 2 ilmu totog
totoh :
taruh
totos :
kepala, pemimpin
towang :
selang, sela
toya : air;
toyanta : awan, mendung
trabas : 1
terabas, terobos; 2 pemboros
tracak :
telapak kaki binatang
trah, gotrah
: keturunan; trahing kusuma : darah biru, bangsawan
trajeg :
pancang, tonggak, pagar
traju :
neraca; traju mas : timbangan emas
trampil :
terampil, cekatan
tranggana :
bintang
trantan :
berdiri pakai penyangga
trantang :
bersinar
trap :
terap, pasang; trap sirap : diatur serba baik, rapi;
trapsila :
tata krama, susila
trapas :
boros, lekas habis
tratag :
panggung
traté :
teratai
trawang :
terawang, pandang, lihat
trebis :
jurang, curam; jurang trebis : jurang yang curam
trembalo :
pohon trembalo
trembayak :
burung angsa
trembayun :
sulung
trena :
rumput
trengga :
bintang
trenggalung
: musang akar
trenggana :
bintang
trengginas :
terampil, cekatan
trenyuh :
trenyah, kasihan
trep : trep,
cocok, sesuai; trepsila : susila, sopan, tatakrama
très :
sulaman benang emas pada lengan baju
trèsèh :
ramah-tamah, cakap
tresna :
cinta, kasih, sayang
treteg :
jembatan
trewélu :
kekunci
tri : tiga;
tribawana: tiga dunia; triguna : tiga kegunaan; trikaya : tiga kekayaan;
trikona : segitiga, bersudut tiga; trilocana : bermata tiga; triloka: tiga
dunia; trimurti : tiga dewa; trinétra : mata ketiga; trisula : senjata tombak
bermata tiga
trima :
terima; trima kasih : terima kasih
tris :
cinta, kasih sayang
trisig :
pagar anyaman bambu
trisik :
pantai berpasir, berbatu-batu kecil
trisna :
cinta, sayang
triwi :
putih
triwikrama :
marah besar
truka :
membuka tanah untuk tempat tinggal
trukah :
dusun baru
truna :
muda, remaja
truntum :
nama batikan
trup : 1
permainan truff; 2 kelompok, regu
trus :
terus, langsung
trustha :
senang, suka, puas; trusthi : senang
truwaca :
jelas, terang
truwéla :
jelas, terang
truwèlu :
kelinci
tuba : racun
tuban :
jeram, air terjun
tubar : akar
yang mengembang ditanah
tubi : tuba
tubruk :
tubruk, tabrak
tubug :
bengkak kakinya, cacat
tubungen :
telor, pelat
tudhuh :
petunjuk, pedoman
tudhun :
turun, ke bawah
tudhung :
kudung, tutup kepala
tuding : 1
tuduh, dakwa; 2 jari telunjuk
tuduh :
petunjuk, pedoman
tugar : 1
tugar; 2 mencangkok
tugel :
patah, putus
tugi : bulu
padi
tugu : tugu,
monumen
tugur : jaga
tuha : tua
tuhu :
sungguh, benar
tuhun :
sebenarnya, semestinya
tujah :
diterjang dengan kaki diinjak; tujah bumi : kaki bagian depan putih (kuda, dsb)
tuju : tuju,
sengaja
tuk :
sumber, mata air
tukang :
tukang
tukar :
tukar, ganti; tukar cincin: upacara tukar cincin, peningset; tukar maru : nama
ikan; tukar padu : bertengkar mulut
tukung :
menjejak bahu (rambut)
tuladha :
teladan, contoh
tulak :
tolak; tulak balik : penangkal bahaya; tulak sawan : penangkal penyakit
tulalé :
belalai
tulang :
tulang
tular :
tular, menular
tulèk :
lalu, segera
tulèn :
tulen, asli
tuli : tuli,
tidak dapat mendengar
tulis :
tulis
tulung :
tolong
tulup : 1
alat berburu burung; 2 kerangkeng
tulus :
tulus, ikhlas
tulya :
kemudian, lalu
tuma : kutu
tumama : 1 mengenai,
mempan; 2 puas
tuman :
tergantung, ketagihan
tumang :
bibir dapur
tumat : buah
tomat
tumbak :
tombak, jenis senjata
tumbal :
tumbal
tumbar :
tumbar, jenis bumbu
tumbas :
beli
tumbeng :
kayu yang dipasang pada gamelan (gambang) agar lebih sempit lubangnya untuk
mengatur nada
tumbruk :
tubruk
tumbu :
tumbu, wadah dari bambu
tumbuk :
tumbuk
tumenggèng
tawang : ujungnya mencuat ke atas (bulu mata)
tumenggung :
tumenggung
tumok :
tahu, melihat
tumon :
menonton, melihat
tumpak :
naik, numpang
tumpal : kapar,
kekat
tumpang :
tumpang, numpang; tumpang sari : tanaman berjenis-jenis; tumpang suh :
bertumpangan, berserakan; tumpang tindih : tumpang tindih
tumpek :
jatuh-tumpah
tumpeng :
nasi untuk selamatan
tumper :
puntung (kayu bakar)
tumpes :
tumpas, gilas, musnah
tumplak :
jatuh, tumpah
tumplek :
tumpah, bertumpuk; tumplek bleg : tumpah-ruah
tumpu :
tumpu, alas, landasan
tumpuk :
tumpuk;tumpuk timbun : bertimbun-timbun; tumpuk undhung : bertumpukan
tumrah :
berkembang, beranak
tumrap :
terhadap, kepada
tumus : 1
terkuras, 2 tembus
tumut :
ikut, turut
tuna : 1
tidak punya; 2 rugi; tuna dungkap : sering keliru; tuna karya : menganggur;
tuna kisma : petani yang tak punya tanah; tuna netra : buta; tuna susila :
nakal, lacur
tunangan :
tunangan, kekasih
tunas :
tunas, taruk
tundha :
tumpuk, tangga, ditunda
tundhes :
tandas
tundhuk :
takluk, menunduk
tundhun :
setangkai
tundhung :
usir
tung :
ujung, puncak
tungan :
ujung, puncak
tungga :
remuk, terkemuka
tunggak :
tunggak, pangkal, pokok
tunggal :
tunggal, satu
tunggang :
tunggang, naik
tunggara :
tenggara (mata angin)
tunggil :
tunggal, satu
tunggir :
punggung gunung
tunggu :
tunggu
tunggul :
tunggul, yang tertinggi
tungkak :
pucuk telapak kaki, tumit
tungkas :
pesan, amanat
tungkat :
tongkat, setik
tungku : tungku
tungkul :
tungkul, takluk
tungtum :
berkumpul kembali
tungtun :
tuntun
tuni :
kurang, tidak punya, rugi
tunjang :
tunjang, tabrak
tunjel :
tonjok, tusuk
tunjem :
tonjok, tusuk
tunjung :
bunga tunjung, teratai, seroja
tuntas :
tuntas, selesai
tuntum : berkumpul
kembali, pulih
tuntun :
tuntun, bimbing
tuntung :
ujung, puncak
tuntut :
tuntut, gugat
tunu : api,
nyala
tup : tutup;
entup : sengat
tupiksa :
periksa, cek
tur : lagi
pula, dan
turah :
lebih, sisa
turangga :
kuda; katuranggan: ciri-ciri
turas : kencing,
buang air
turi : turi,
jenis tanaman
turida :
susah, sedih
turon :
tiduran, berbaring-baring
turu : tidur
turuh :
bocor, tiris
turun : 1
turun, ke bawah; 2 anak keturunan
turung :
belum
turut :
turut, patuh, tertib
tus :
serius, benar-benar
tusara :
embun
tusih :
mengawasi
tuskara :
lebah, tawon
tustha,
tusthi : senang, puas, asyik
tusuk :
tusuk, tonjok; tusuk kondé : tusuk sanggul
tut : ikut,
turut; tut wuri : ikut di belakang
tutas :
tuntas selesai
tuter : bel,
peluit, terompet, klakson
tutu : tumbuk;
nutu pari : menumbuk padi
tutug :
selesai, tamat, tuntas
tutuh :
tunduk, dakwa, potong, pangkas
tutuk :
mulut
tutul :
tutul, bintik, noda; macam-: harimau kumbang
tutup :
tutup; tutup dhahar (saji) : tudung saji; tutup kendhang : pembukaan dan penutupan;
tutup kéyong : bagian rumah berupa segitiga disebelah atap; tutup kuping, tutup
mulut : membisu dan tuli; tutup liwet : cara menggunakan ikat kepala
tutur :
tutur, kata, sabda
tutus : 1
tutus, pukul; 2 tali dari bambu; tutus kajang : jahitan yang selanya
jarang-jarang
tutut :
jinak, kejar, sisil
tutuwa :
ketua, pemimpin
tuwa : 1
tua; 2 sudah masak; kamituwa : kepada desa; tuwa bangkong : tua bangka; tuwa
buru : pemburu; tuwagana, tuwanggana : ketua, peminjam, pemuka; tuwah : tumbuh,
timbul, terbit
tuwi :
tengok, jengok
tuwin : dan,
serta, lagi
tuwu :
burung hantu
tuwuh :
tumbuh
tuwuk :
kenyang, puas
tyas : hati;
tyas mami : hatiku
U
uba rampé :
piranti, alat-alat
ubaya :
janji, prasetia
ubed : 1
belit; 2 banyak akal
ubek : aduk
ubel-ubel :
ikatan, belitan
ubeng :
keliling, putaran
uber :
kejar, buru
ubin : ubin,
tegel
ublek : 1
aduk; 2 bergerak di sekitar
ubon-ubon :
abdi perempuan di pertapaan
ubral :
obral
ubur : ramai
sekali, bingar
ucal : ajar
ucap : ucap,
ujar
ucek : tekan
uceng : ikan
kecil; uceng-uceng: sumbu
uda :
telanjang; ngudarasa : mengutarakan perasaan; udakara: kira-kira; udamamah:
tepat suaranya (dalam memerankan tokoh-tokoh wayang); udanagara: sopan-santun;
udapati : sumpah-serapah; udarati : laut, lautan; udasmara: pikiran
udadi : laut,
lautan
udaka : air,
mata air
udama :
hina, keji, nista
udan :
hujan; udan ampèl : nama bentuk keris; udan barat: hujan bercampur angin
kencang; udan tangis : berduka cita, menangis keras
udani :
tahu, mengetahui
udara : 1
angin; 2 tinggi, luhur
udata :
keras, sangat, sombong
udaya :
upaya, usaha
udel :
pusar, pusat
udhadhi :
laut, samudra
udhal :
bedah, pecah, jebol
udhang :
udang; udhang-udheng : pergi ke sana-ke mari untuk suatu urusan
udhar :
bebas, lepas
udhaya :
laut, samudra
udheg-udheg
: nenek moyang
udhek :
aduk, campur
udhel :
hampir menjadi kepompong (fase perubahan ulat menjadi kepompong)
udheng :
ikat kepala; udheng gilig: ikat kepala yang ada bundarannya di belakang
udhèt :
cacing
udhil :
kikir, bakil
udrasa :
tangis, air mata
udrata : mahkota
udu : bukan,
lain
udud :
merokok
uduk : nasi
uduk
udun :
benjolan, bengkak
udur :
berselisih, bertengkar
udwani :
ingat, waspada
udyana :
taman
udyani :
taman
uga : juga,
pun
ugag-ugeg :
bergerak-gerak
ugah : agak,
enggan
ugal : ugal,
urakan
ugat-uget :
bergerak-gerak
ugeg :
bergerak
ugel-ugel :
sendi
ugem :
menepati, mematuhi
ugeng :
giat, bersemangat, rajin
uger : 1
pedoman, patokan; 2 ikatan; 3 diuger : dikurung; uger-uger lawang : anak
tunggal; paugeran : hukum, undang-undang
ugung :
manja, belum
ujana :
taman; ujani : tahu, waspada, ingat
ujar : kata,
sabda
uji : uji,
tes
ujubriya :
curiga, prasangka buruk
ujud :
wujud, nyata
ujung :
ujung; ujungan: daun
ujur : 1
mujur, membujur; 2 beruntung; ujuran: bagian yang membujur
ukara :
kalimat; ukanten : (ing.) kalimat
ukir : ukir
ukur : ukur
ula : ular
ulab :
beruntung sekali
ulad : muka,
wajah
ulah :
gerak, tingkah laku; ulah raga: olah raga; ulah semu : melakukan apa-apa dengan
isyarat, pasemon, sindiran; ulah kridhaning asta : mengemis; ulah-ulah :
memasak
ulam : ikan
ulang :
ulang
ulan-ulan :
sejenis ulat pemakan kayu
ulap : silau
ulat :
wajah, muka
ulem :
undangan
uleng :
oling, miring
uler : ulat;
uler kagèt : selimpat (pada tulang); uler kambang : jenis tembang, gending
ules : 1
warna; 2 sampul, selongsong, sarung, kain
ulet : ulet,
liat
ulu : 1
telan; 2 tangkai; ulu ati: ulu hati, dapur susu; ulu-ulu: ulu-ulu, pamong desa
pengatur air; ulu wetu : penghasilan
ulun : saya,
hamba
ulung :
ulung, unggul; ulung ati: hulu hati, dapur susu
ulur : ulur,
tarik
uma : biji,
benih
umba : luas,
lebar
umbang :
congkak, besar mulut
umbar :
umbar, bebas, lepas
umbara :
mengembara, berkelana
umbel :
ingus
umbul : 1
terbang, melayang; 2 mata air, sumber air; 3 kepala desa; umbul muncar : mata
air yang memancur; umbul-umbul : bendera panjang yang ditegakkan
umbut :
rebung rotan
umet :
nyala; umet-umetan : berkeliling-keliling; nyumet : menyalakan
umis :
mengalir
umpak : 1
cepat, lekas; 2 batu landasan
umpama :
umpama, kalau, jika
umpang :
lebih dari beratnya
umpeng :
pipa, saluran air
umpet :
sembunyi
umpling :
minyak tanah, lampu kecil, tempat madat
umpluk :
busa, buih
umpon :
empang ikan
umus :
bocor, merembes
una-uni :
bicara, perkataan
unakara :
kira-kira, kurang-lebih
unandika :
berkata
unang : sedih
(gila) karena asmara, mabuk cinta
unar : onar,
gaduh, geger
uncal :
lempar
uncek :
penggerek, alat penusuk
uncet :
ujung nasi (tumpeng) yang berbentuk kerucut
uncit :
buncit, bungsu, bontot, terakhir,
uncung :
anak merak
uncuwi :
pipa tembakau
undang :
mengundang, memanggil
undar :
gelendong, tika-tika, likas
under :
pokok perkara, mata bisul, pusat lingkaran
undha :
tumpuk, tangga; undhamana: diungkit, disebut-sebut; undha-undhi : kurang lebih;
undha-usuk : bersusulan
undhag :
bertingkat, bertangga
undhagi :
ahli tembaga, pikiran
undhak :
bertingkat, bertangga
undhuh :
menuai, memetik
undhung :
tumpuk
undur :
mundur, ke belakang; undur-undur : binatang sejenis rayab tanah yang jalannya
mundur
unem : nama
rempah-rempah
ungal :
bunyi; mungal : berbunyi
ungap :
bimbang, tertimbang-timbang, agak takut
ungapan :
kala
ungel :
suara, bunyi
ungga : atau
unggah :
naik, ke atas; unggah-ungguh : tata krama, sopan-santun; ungguh : tempat, letak
unggul :
unggul, utama
ungkal :
asah, batu pengasah
ungkara :
kalimat, pujian, doa
ungsi :
ungsi, pindah
ungsum :
musim
uni : bunyi,
suara
uninga :
tahu, mengerti
unjal :
menarik; unjal ambekan : menarik nafas
unjuk :
minum
unta : unta
untap :
marah, murka
untar :
nyala
untara : 1
utara; 2 kiri; 3 antara, sela
unting : ikatan
untu : gigi;
untu gelap : gigi roda; untu walang : cara menyambung (seng, dll)
untul :
pengikut
untung :
untung, laba; untung-untungan : berspekulasi, untung-untungan
unu : (padi)
yang berceceran di tanah
unur : 1
rumah anai-anai; 2 bukit, tanah membukit
unus :
hunus, keluar
unyar :
ikatan padi; unyar-unyur: mondar-mandir, ke sana kemari
unyer :
putar, keliling
unyur :
datang begitu saja
upa :
sebutir nasi; upaboga : mencari makan, kelezatan, kenikmatan; upadamel:
pekerjaan, kegiatan; upadana: pemberian; upadrawa: kesusahan kesengsaraan;
upagawé : pekerjaan, kegiatan; upajati : nama tembang gedhe; upajiwa:
penghasilan, penghidupan, nafkah, rezeki; upajiwana : nafkah, rezeki; upakara :
merawat, memelihara; upakarti : 1 hasil kerja, karya; 2 penghargaan; upakarya :
hasil kerja, karya; upakawis (dipun-) : (ing.) dipelihara, dirawat; upaksama:
ampun, maaf; upalabi: pendapat, pengertian, pemilikan; upalamba : pendapat,
pengertian, pemilikan; uparengga: perhiasan, hiasan; uparukti: pasang rakit,
merakit; upasadana : penghormatan, penghargaan; upasaka: calon pendita; upasama
: sabar, rendah hati; upasanta: sabar, rendah hati; upasantwa: penghibur;
upasraya: minta pertolongan, bantuan; upasuba: hiasan untuk penghormatan;
upawada: kemarahan, celaan
upacanten,
upacara: upacara, seremoni;
upadi :
mencari, berusaha, upaya; upados : mencari, berusaha, upaya
upah : upah,
ongkos, gaji
upaka :
sungai
upakyana :
cerita, dongeng
upala : batu
upama :
umpama, tamsil, ibarat
upaos :
sumpah, janji
upas : 1
bisa, racun; 2 pesuruh, kurir
upati :
upeti, persembahan
upat-upat :
1 talu cemeti/cambuk; 2 bersumpah tak akan melakukan lagi
upaya :
upaya, usaha; upayasandi: perkakas, piranti
upekti :
upeti, persembahan
upeti :
upeti, persembahan
upetya :
upeti, persembahan
upih : upih,
kelopak, pangkal daun
upiksa :
teliti, periksa, lihat
ura-ura :
lagu, dendang, nyanyian
uragapati :
raja ular
urang :
udang; urang ayu : nama bentuk subang
urik :
licin, akal bulus
uring :
marah, kecewa
urip : hidup
urmat :
hormat
urna :
mahkota
uruk : 1 rendam,
uruk; 2 ajar; diwulang uruk : diberi pelajaran
urun : urun,
iuran
urung :
gagal, belum; urungan: perhitungan hari yang ke-3
urup : nyala
usada, usadi
: obat
usah : usah
usaha :
usaha, upaya
usana :
jaman dahulu kala
usap : usap;
usap tangan : sapu tangan
usar :
tentara berkuda
usara :
embun
usar-asir :
polisi rahasia
usim :
musim, masanya
usir : usir,
suruh pergi
usna : baik,
bagus
usnisa :
surban, sanggul ikat kepala
usreg : 1
bertengkar; 2 banyak gerak
ustra : unta
usuk :
penyangga atap
usul : usul,
saran, pendapat
usum : musim
usung :
usung, gotong
usus : usus
utah :
muntah
utak : otak,
benak
utama :
utama, baik
utamangga :
kepala
utami :
utama, baik
utang :
hutang; utang budi : hutang budi; utang pati : hutang pati, membunuh; utang
urip: hutang nyawa
utara : 1
utara; 2 kiri
utawa :
atau; utawi : atau
utawaha :
api
utawis :
kira-kira, kurang lebih
utek : otak,
benak
uter :
putar, keliling
util :
colong, curi, copet
utpala :
teratai biru, tunjung biru
utri : utri,
jenis makanan dari pati ketela
utsaha :
usaha, upaya
utu : gigi
utuh, utoh :
utuh, lengkap, sempurna
utus : utus,
suruh, duta
uwa : pakde,
budhe
uwal :
lepas, bebas
uwar :
lepas, bebas, copot
uwas :
khawatir, wasangka
uwi : ubi
jalar
uwong :
orang, manusia
uwuh : 1
tambah; 2 sampah
uwung-uwung
: awang-awang
uwur : 1
tombok, iuran; 2 tabar, sebar
Tidak ada komentar:
Posting Komentar